Ursa Major Μεγάλη Άρκτος και Σελήνη
Ursa Major Μεγάλη Άρκτος και Σελήνη το χειμώνα Με αφορμή έναν πίνακα με τις δύο Άρκτους και την Πανσέληνο ένα μεγάλο ερώτημα. Μπορεί η Πανσέληνος να ανέβει τόσο ψηλά στον ουράνιο θόλο; Ίσως να μην μπορεί, αλλά θα μπορούσαν να κατέβουν οι αστερισμοί; Ας τα δούμε πιο αναλυτικά.
Σελήνη το χειμώνα
Ο Ήλιος και Σελήνη είναι αδέρφια. Ο ένας κυριαρχεί την ημέρα η άλλη τη νύχτα. Είναι φορείς του φωτός, παρ’ όλο που ο ένας έχει το δικό του και η άλλη το αντανακλά. Όσο πηγαίνουμε προς το χειμερινό ηλιοστάσιο η Σελήνη θα ανεβαίνει ακόμη πιο ψηλά. Θα κάνει πιο μεγάλες τροχιές στον ουράνιο θόλο, μιας που το αδερφάκι της θα κάνει πιο μικρές.
Θα ανεβαίνει όσο πιο ψηλά μπορεί στον ουράνιο θόλο. Εκεί που δεν θα ανεβαίνει ο ήλιος. Θα μεσουρανεί ψηλά και θα κάνει την νύχτα μέρα. Θα έχουμε έναν «ήλιο» τη νύχτα. Και θα δύει πιο βόρεια. Να έχουμε περισσότερη ώρα φως. Κι αυτό για να μη μένουμε στα σκοτάδια και να φοβόμαστε. Το φως των δύο θα μας φωτίζει παντού και πάντα. Δε μας αφήνουν ποτέ μέσα στα σκοτάδια.
Η Μεγάλη Άρκτος το χειμώνα
Τη Μεγάλη Άρκτο βέβαια οι πιο πολλοί την ξέρουν. Είναι ένα τηγάνι στον ορίζοντα, εφτά ορατά άστρα που σχηματίζουν αυτό που εμείς στη Νάουσα λέμε ένα γιαμάκι, όπως ακριβώς το λένε και οι Αμερικάνοι σήμερα. Μας βοηθά να βρίσκουμε τον Πολικό Αστέρα και να προσανατολιζόμαστε, όπου και να βρισκόμαστε στο βόρειο ημισφαίριο της Γης. Είναι σχεδόν αειφανής αστερισμός από οποιοδήποτε σημείο της Ελλάδας, δηλαδή φαίνεται όλον τον χρόνο και δεν δύει ποτέ.
Ήταν η τιμωρία της Ήρας στην νύφη Καλλιστώ που την μεταμόρφωσε σε αρκούδα και ο Δίας την ανέβασε στον ουράνιο θόλο, για να μην την θανατώσει η γυναίκα του. Μόνο που η Ήρα την τιμώρησε να μην κατεβαίνει να ξεκουραστεί κάτω από τα νερά του Ωκεανού. Και έτσι είναι αειφανής. Ursa Major
Μεγάλη Άρκτος Ursa Major
Ένας όμως πιο κοντινός μύθος ή, ιστορία στον καθημερινό άνθρωπο, λέει ότι η Άρκτος είναι άμαξα (το έλεγε βέβαια και ο Όμηρος αυτό) και άμαξα σημαίνει αλέτρι και όργωμα και κατ’ επέκταση αλεύρι και ψωμί. Έτσι, όταν η Μεγάλη Άρκτος είναι χαμηλά στον ορίζοντα είναι φθινόπωρο ή χειμώνας, οι γεωργοί έχουν αλέσει τα χωράφια τους, υπάρχει πολύ αλεύρι και είναι φτηνό το ψωμί, ενώ όταν είναι άνοιξη ή καλοκαίρι και η Μεγάλη Άρκτος μεσουρανεί, το σιτάρι δεν είναι γινωμένο, δεν υπάρχει αλεύρι άφθονο, και έτσι το ψωμί είναι ακριβό. Η Μεγάλη Άρκτος μοιάζει τότε με μεγάλο λατινικό ερωτηματικό. Ursa Major
Άρκτος τραβάει την Πανσέληνο
Βλέπουμε λοιπόν ότι είναι πιθανό η Πανσέληνος να είναι κοντά στη Μεγάλη Άρκτο το χειμώνα. Στον πίνακα βλέπουμε ότι η Μεγάλη Άρκτος Ursa Major είναι χαμηλά κάτω στον ορίζοντα γιατί είναι οριζόντια και δεν είναι κάθετη σαν ένα μεγάλο λατινικό ερωτηματικό που τότε θα μεσουρανούσε το καλοκαίρι. Και το χειμώνα οι λαοί της Αρκτικής έχουν μόνο τη Σελήνη σαν ουράνιο σώμα που τους φωτίζει (με εξαίρεση τα πολικά σέλαη).
Για μήνες, ανάλογα με τα γεωγραφικά πλάτη τους, δε βλέπουν τον ήλιο. Επομένως, η Σελήνη είναι αυτή η οποία είναι ο ήλιος του χειμώνα για αυτούς. Έτσι θα μπορούσαμε να πούμε στον πίνακα ότι η Μεγάλη Άρκτος τους κάνει ένα χριστουγεννιάτικο δώρο να το κρεμάσουν ίσως στο χριστουγεννιάτικο δέντρο τους ή, σε όλα τα έλατα που έχουν εκεί πάνω, για να τους φωτίζει, γιατί όπως βλέπουμε στον πίνακα η Άρκτος τραβάει την Πανσέληνο στον ουράνιο θόλου. Ursa Major
Ουρανογραφία
Και να μην είμαστε πολύ απαιτητικοί από τους ουρανογράφους διότι τότε θα απορρίπταμε σχεδόν όλα τα σχέδια που έχουν κάνει για τη Μεγάλη Άρκτο. Γιατί η αρκούδα δεν έχει τόσο μεγάλη ουρά όσο τη ζωγραφίζουν στα σχέδιά τους. Εκτός και αν, όπως γράφω στο βιβλίο μου την «Ουρανογραφία» κλείνοντας το κεφάλαιο για τη Μεγάλη Άρκτο Ursa Major, ο Δίας τραβώντας την αρκούδα Καλλιστώ να την ανεβάσει στον ουρανό από την ουρά της την ξεχείλωσε.
Έτσι, η απάντηση στην αρχική ερώτηση είναι «όχι», αλλά θα μπορούσε να είναι και «ναι» αν η Πανσέληνος είναι κοντά στη Μεγάλη Άρκτο όταν αυτή είναι χαμηλά στον ορίζοντα. Αλλά και αν ακόμα αυτή δεν μπορούσε, η Μεγάλη Άρκτο προσφέρει στους κατοίκους της Αρκτικής το φως της Πανσελήνου για τα σκοτάδια του χειμώνα. Ursa Major
Άρθρο Τομπουλίδης Χαρίτων
ΟΥΡΑΝΟΓΡΑΦΙΑ
Η συνήθης οδός συλλογής στοιχείων για τη συγγραφή ενός βιβλίου είναι η καταφυγή στη βιβλιογραφία, έντυπη ή ηλεκτρονική. Αντίθετα, η αναζήτηση και η εξέταση των πρώτων πηγών είναι ένα έργο τιτάνιας δυσκολίας και προσιδιάζει στους αρχαιολόγους. Εκτός αν μια ευτυχής συγκυρία καταστήσει το έργο αυτό εφικτό. Κάτι τέτοιο συνέβη σε αυτήν την περίπτωση. Ο Χάρης Τομπουλίδης ευτύχησε να εργάζεται σε ένα πανεπιστήμιο, αυτό της Στοκχόλμης, με πολυεθνικό προσωπικό.
Με αξιοθαύμαστη σχολαστικότητα ο συγγραφέας προσέτρεχε στους συναδέλφους κάθε εθνικότητας, για να ελέγξει την εγκυρότητα κάποιου μύθου ή την έννοια ενός ονόματος και να σκάψει βαθύτερα, για να φέρει στο φως νέα ευρήματα, τέτοια που η βιβλιογραφία ή το διαδίκτυο δεν έχουν ακόμα καταγράψει, τέτοια που φωλεύουν, συχνά λησμονημένα, στις μνήμες των ανθρώπων και των λαών, σε αυτό που λέμε άγραφη παράδοση.
Ο συγγραφέας έλεγξε πολύ καλά τις πηγές του. Το βιβλίο ξεκινάει με μια εξαιρετικά κατατοπιστική εισαγωγή περί ουρανογραφίας και συνεχίζει με 88 κεφάλαια αφιερωμένα στους ισάριθμους αστερισμούς του ουρανού. Στα κεφάλαια αυτά παρέχεται μεγάλος όγκος πληροφορίας με χρωματική κωδικοποίηση, ώστε να μπορεί ο αναγνώστης να βρίσκει εύκολα και γρήγορα αυτό που θέλει: με μαύρους χαρακτήρες παρατίθενται τα αστρονομικά στοιχεία, ενώ με γαλάζιο τα ιστορικά-μυθολογικά.
Αυτός ο χρωματικός διαχωρισμός κάνει το βιβλίο πολύ εύχρηστο. Το πλούσιο κείμενο συνοδεύεται από πίνακες, χάρτες και πανέμορφες ζωγραφικές και χαρακτικές απεικονίσεις των αστερισμών. Προκύπτει τελικά ένα βιβλίο μεγάλης πρακτικής αξίας και υψηλής αισθητικής.
